8 czerwca 2025 roku na Facebooku pojawiła się dezinformująca rolka zamieszczona przez profil Absurdy Gminy Kruklanki. Nagranie sugeruje, że Ukraina wstrzymała wspólne prace archeologiczne w Puźnikach, rzekomo w odpowiedzi na uchwalenie przez Sejm Narodowego Dnia Pamięci Ofiar Ludobójstwa Wołyńskiego. W rzeczywistości – to kolejna próba manipulacji, która wykorzystuje fałszywe dokumenty, zmanipulowane wideo oraz podszywanie się pod eksperta.
🔍 Co zawierał zmanipulowany materiał?
W omawianym nagraniu pojawiły się dwa kluczowe elementy:
- rzekome pismo ukraińskiego Ministerstwa Kultury i Komunikacji Strategicznej informujące o wstrzymaniu ekshumacji,
- zrzut ekranu z nagraniem prof. Andrzeja Ossowskiego, sugerujący, że to polski ekspert potwierdza doniesienia.
Oba materiały są nieprawdziwe.
📄 Fałszywe pismo ukraińskiego ministerstwa
Dokument, który krąży w sieci, został jednoznacznie zidentyfikowany jako podrobiony. O jego nieautentyczności poinformował wprost Mykola Tochytskyi, minister Kultury i Komunikacji Strategicznej Ukrainy. W swoim poście na portalu X zdementował całą sprawę, wskazując na celową próbę rozsiewania kłamstw i podważania relacji polsko-ukraińskich.
🔗 Zobacz sprostowanie ministra Tochytskyiego
🎭 Deepfake z wykorzystaniem wizerunku prof. Ossowskiego
Kolejnym dość efektywnym elementem manipulacji był jednak deepfake przedstawiający prof. Andrzeja Ossowskiego z Poznańskiego Uniwersytetu Medycznego. Wideo zostało sfałszowane przy użyciu technologii generatywnej AI – głos i obraz zostały zmanipulowane tak, by wyglądało na to, że prof. Ossowski wypowiada się o rzekomym zawieszeniu prac ekshumacyjnych.
Sam profesor wydał natychmiastowe oświadczenie, w którym stanowczo dementuje udział w jakiejkolwiek takiej wypowiedzi. Podkreśla, że wideo zostało spreparowane, a w sieci pojawiło się fałszywe konto podszywające się pod niego, które rozpowszechniało zmanipulowany materiał.
🔗 Zobacz oficjalne oświadczenie prof. Ossowskiego
🧠 Mechanizmy dezinformacyjne
Sytuacja jest przykładem złożonego działania dezinformacyjnego, w komunikacie pojawiają się:
- Deepfake: nowoczesne technologie generatywne w służbie manipulacji,
- Podszywanie się pod autorytet: użycie (podrobionej) twarzy uznanego eksperta,
- Podszywanie się pod instytucję: sfałszowany dokument z pieczęciami państwowymi,
- Emocjonalna narracja historyczna, która celuje w czułe punkty społeczne.
📢 Dementi ze strony instytucji
Portal Konkret24 potwierdził, że zarówno dokument, jak i nagranie są fałszywe. Powołał się przy tym nie tylko na prof. Ossowskiego, ale także na stanowisko polskiego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które również zdementowało informacje o jakimkolwiek wstrzymaniu ekshumacji.
🔗 Przeczytaj analizę Konkret24
🤔 Dlaczego to ważne?
Prace ekshumacyjne w Puźnikach i innych miejscach na Ukrainie to ważna część pojednania i badań historycznych. Próby ich zakłócania przy pomocy fałszywek i deepfake’ów to nie tylko manipulacja, ale też próba rozgrywania pamięci historycznej dla bieżących celów politycznych. W dobie łatwego dostępu do technologii generatywnej i narzędzi fałszujących – krytyczne myślenie i weryfikacja źródeł są ważniejsze niż kiedykolwiek wcześniej.
🧭 Pamiętaj
Zanim udostępnisz emocjonalny materiał:
- sprawdź źródło,
- poszukaj potwierdzenia w wiarygodnych mediach,
- zastanów się, kto może chcieć na tym skorzystać.
🔗 Materiały źródłowe wykorzystane do analizy
Artykuł powstał na podstawie pracy researcherów zaangażowanych w projekt Przeciwdziałanie dezinformacji o uchodźcach wojennych z Ukrainy w Polsce i wzrostowi nastrojów antyukraińskim w Polsce, współfinansowany ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności w ramach programu Wspieramy Ukrainę, realizowanego przez Fundację Edukacja dla Demokracji.
