Europejski Zielony Ład to nie tylko rolnictwo

Teza pojawiająca się w mediach: Zielony Ład dotyczy rolnictwa. Zielony Ład to program rolny PiS-u. Po co my, Europejczycy mamy się starać ograniczać emisje gazów cieplarnianych, skoro reszta świata tego nie robi.

Fakty: Europejski Zielony Ład dotyczy rolnictwa i wielu innych obszarów. To plan autorstwa Komisji Europejskiej, który powstał w chwili, gdy społeczeństwa UE oczekiwały proekologicznych zmian. Być może w Chinach, które emitują najwięcej na świecie, rozpoczyna się właśnie spadek emisji CO2.

Europejski Zielony Ład (EZŁ) – flagowy pomysł poprzedniej Komisji Europejskiej – jest nadal obecny w polskiej debacie publicznej. Niemniej w ostatnim czasie debata ta jest dosyć uboga – dwie strony politycznego sporu kłócą się w dużej mierze o autorstwo EZŁ , przy okazji sprowadzając ten złożony plan tylko do rolnictwa. Geneza Europejskiego Zielonego Ładu, powody dla których powstał, umykają w tej mocno uproszczonej wymianie argumentów. Sięgnijmy więc głębiej.

Kontekst powstania Zielonego Ładu

Komisja Europejska przedstawiała Europejski Zielony Ład 11 grudnia 2019 roku. Stało się to w określonych okolicznościach i przy określonych nastrojach społecznych, które zachęcały Unię Europejską do podejmowania proekologicznych, proklimatycznych działań.

W wyborach do Parlamentu Europejskiego w maju 2019 roku spodziewano się skrajnie prawicowej fali. Ostatecznie skrajna prawica zyskała na sile, ale mniej niż oczekiwano. Zyskały także zielone ugrupowania – grupa parlamentarna Zieloni/EFA powiększyła się o 24 europosłów i na sesji inauguracyjnej nowego Parlamentu liczyła 74 członków (na sesji inauguracyjnej w 2014 roku było ich 50). Zmiana równowagi sił w Parlamencie spowodowała, że nowa większość absolutna opierała się na trzech ugrupowaniach – prawicowej Europejskiej Partii Ludowej, liberałach (Renew) i socjalistach (PES).

W przeprowadzonym w październiku 2019 roku badaniu Eurostatu najwięcej, bo 32% sondowanych unijnych obywateli stwierdziło, że priorytetem Parlamentu Europejskiego powinno być zwalczanie zmian klimatu oraz zachowanie naszego środowiska, oceanów i bioróżnorodności (respondenci mogli wskazać maksymalnie 3 odpowiedzi). Także w Polsce ta odpowiedź cieszyła się największym powodzeniem, na równi ze zwalczaniem wykluczenia społecznego i ubóstwa (po 27%). Według tego samego badania to zmiany klimatu były dla unijnych obywateli najważniejszych problemem środowiskowym (uważało tak 52% obywateli UE). Co ciekawe drugie w kolejności było zanieczyszczenie powietrza (35% w UE, ale aż 49% w Polsce ).

W 2019 roku po całym świecie rozlane były strajki na rzecz klimatu – w sierpniu 2019 było 3,6 mln strajkujących w 169 krajach. W demonstracjach uczestniczyło wielu młodych ludzi, także w Polsce (Młodzieżowy Strajk Klimatyczny). Według powyższego sondażu 59% unijnych obywateli było przekonanych, że młodzieżowe protesty przyczynią się do podjęcia bardziej politycznych kroków na rzecz zwalczania zmian klimatu na szczeblu UE.

I w końcu przypomnijmy o porozumieniu paryskim z 2015 roku, kiedy niemal wszystkie kraje na świecie zgodziły się dążyć do ograniczenia globalnego wzrostu temperatury do 1,5 stopnia Celsjusza, by ograniczyć zmiany klimatu.

Czym jest Europejski Zielony Ład ogłoszony przez Komisję?

Nie jest to akt prawny, Europejski Zielony Ład nie zawiera wiążących prawnie postanowień. To tzw. komunikat – dokument, w którym Komisja proponuje pewne działania, adresowany do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Jak wyjaśnia sama Komisja w tym dokumencie, EZŁ to nowa strategia na rzecz wzrostu, której celem jest przekształcenie UE w sprawiedliwe i prosperujące społeczeństwo żyjące w nowoczesnej, zasobooszczędnej i konkurencyjnej gospodarce, która w 2050 r. osiągnie zerowy poziom emisji gazów cieplarnianych netto i w ramach której wzrost gospodarczy będzie oddzielony od wykorzystania zasobów naturalnych.

Czy Zielony Ład dotyczy tylko rolnictwa?

Europejski Zielony Ład dotyczy również rolnictwa. Komisja napisała w swoim komunikacie: Wszystkie działania i polityki UE będą musiały przyczyniać się do realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu. Wyzwania, przed którymi stoimy, są złożone i wzajemnie powiązane. Dlatego Zielony Ład dotyczy bardzo wielu obszarów, w tym rolnictwa. Omówimy to w jednym z kolejnych artykułów, a ilustruje to wykres zaczerpnięty z komunikacie o EZŁ:

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/qid=1588580774040&uri=CELEX%3A52019DC0640

Poza tym rolnictwo jest jednym z największych emitentów gazów cieplarnianych w UE. Zgodnie z danymi Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska w 2022 roku w emisji gazów cieplarnianych w UE zdecydowanie przodowały następujące sektory: dostawy energii (27,4%), transport krajowy (23,8%), przemysł (20,3%), budynki mieszkalne i komercyjne (11,9%) oraz rolnictwo (10,8%).

https://www.europarl.europa.eu/resources/library/images/20241202PHT25791/20241202PHT25791_original.png

Postanowienia dotyczące rolnictwa, zarysowane jedynie w komunikacie z 2019 roku, zostały rozwinięte w komunikacie z 20 maja 2020 roku Strategia „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego (ponownie mamy do czynienia z dokumentem, który nie stanowi prawa, a dopiero zapowiada zmiany prawa). Prześledźmy na tym przykładzie, jak złożoną i szeroką tematykę podejmuje Zielony Ład i jak różne polityki są ze sobą wzajemnie powiązane.

– Dzięki realizacji strategii łańcuch żywnościowy (w tym produkcja żywności) ma mieć neutralny czy wręcz pozytywny wpływ na klimat, wszyscy mamy mieć dostęp do wystarczającej ilości pełnowartościowej i zrównoważonej żywności, spełniającej wysokie standardy bezpieczeństwa i jakości oraz ma to być żywność na każdą kieszeń.

– W propozycjach znalazło się m.in. stosowanie bardziej innowacyjnych pasz dla zwierząt, co zmniejszyłoby emisję gazów cieplarnianych z ich hodowli. Hodowla zwierząt odpowiada bowiem za aż 70% rolnych emisji gazów i wykorzystuje aż 68 % całkowitej powierzchni gruntów rolnych.

– Pestycydy chemiczne stosowane w rolnictwie przyczyniają się do zanieczyszczenia gleby, wody i powietrza, utraty różnorodności biologicznej; mogą także być szkodliwe dla innych roślin, owadów, ptaków, ssaków i płazów. W związku z tym Komisja zapowiada m.in. przegląd dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania pestycydów.

– To, czy żywność jest zrównoważona, zależy także od jej opakowania, więc Komisja proponuje przegląd przepisów dotyczących materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, by poprawić bezpieczeństwo żywności i nasze zdrowie.

– Dieta Europejczyków nie sprzyja ani środowisku, ani im samym: Podczas gdy średnie spożycie energii, mięsa czerwonego, cukrów, soli i tłuszczów w UE nadal przekracza zalecenia, to spożycie produktów pełnoziarnistych, owoców i warzyw, roślin strączkowych i orzechów jest niewystarczające. (…) Szacuje się, że w UE w 2017 r. ponad 950 tys. zgonów (jeden na pięć) i ponad 16 mln utraconych lat życia w zdrowiu zostało spowodowanych niezdrową dietą skutkującą głównie chorobami układu krążenia i chorobami nowotworowymi.

Komisja dostrzega także problem marnowania czy fałszowania żywności (to ostatnie polega np. na wprowadzaniu w błąd w odniesieniu składników produktu). A to jeszcze nie wszystkie kwestie poruszone w powyższej strategii.

W rezultacie Komisja zaplanowała aż 27 działań, które mają wdrożyć tę strategię (w dużej mierze chodziło o przyjęcie nowych regulacji lub zmianę dotychczasowych).

Przepisy dotyczące rolnictwa okazały się jednym z najbardziej kontrowersyjnych elementów EZŁ – w 2024 roku przez Unię przetoczyła się fala rolniczych protestów (m.in. w Polsce i we Francji). Reformy związane z realizacją Zielonego Ładu zbiegły się z konsekwencjami wojny w Ukrainie dla rolników (wjazd do UE towarów z Ukrainy, podwyżka cen energii) czy konsekwencjami zmian klimatu (np. susze).

Musimy jednak pamiętać, że w większości przypadków Komisja nie przyjmuje przepisów sama (choć czasami tworzy np. akty wykonawcze do jakiegoś rozporządzenia). Najczęściej unijne regulacje przyjmują wspólnie Parlament Europejski i Rada UE, czyli posłowie wybierani przez nas, obywateli UE, bezpośrednio w wyborach oraz ministrowie z państw członkowskich. Polscy europosłowie i ministrowie uczestniczyli w tworzeniu prawa wdrażającego Zielony Ład (o ich stanowisku przy okazji różnych aktów prawnych napiszemy innym razem).

Czy Zielony Ład to plan rolny Prawa i Sprawiedliwości?

Obecnie poparcie Polaków dla Zielonego Ładu jest niskie (z czego to wynika, to inna kwestia). Np. według sondażu pracowni Opinia24 dla Radia ZET przeprowadzonego między dwiema turami wyborów prezydenckich, aż 68% respondentów było przeciw podpisaniu przez prezydenta ustaw wdrażających Zielony Ład.

W tej sytuacji nie dziwi, że politycy różnych opcji odcinają się od ojcostwa EZŁ czy odmawiają mu poparcia. W polskiej debacie publicznej często słyszymy, że Europejski Zielony Ład to realizacja programu rolnego PiS-u (żeby obwinić PiS za wszystko co w EZŁ ma być złe).

Faktem jest, że osoba z PiS – komisarz Janusz Wojciechowski – odpowiadał w latach 2019-2024 za Wspólną Politykę Rolną w Komisji Europejskiej. Faktem jest, że chwalił Zielony Ład. Np. 3 stycznia 2022 roku napisał na swoim koncie X: (…) zielony ład w rolnictwie jest w pełni zgodny z programem rolnym Prawa i Sprawiedliwości z 2019 roku i bardzo dobry dla rodzinnych gospodarstw rolnych w Polsce. Dlatego europosłowie PiS poparli „moją” reformę WPR, lewica była przeciw. Mamy również spot dla Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi z przechadzającym się po polu komisarzem Wojciechowskim, który mówi: Europejska Wspólna Polityka Rolna i Zielony Ład to wielka szansa dla rolnictwa w Polsce, szczególnie małych i średnich gospodarstw rodzinnych.

Prawdą jest, że w programie PiS-u z 2019 roku Polski model państwa dobrobytu na stronie 141 zapisano: Popieramy rolnictwo przyjazne środowisku, chroniące bioróżnorodność i dobrostan zwierząt, jako alternatywę dla niekorzystnego dla środowiska i dla zdrowia ludzi intensywnego rolnictwa przemysłowego. Więcej szczegółów znajduje się kilka stron dalej: Na takim właśnie zrównoważeniu ze środowiskiem polega nowoczesność rolnictwa we współczesnym świecie, nie zaś na masowej produkcji taniej żywności i zamianie rolnictwa w intensywny przemysł. Chcemy „zielonego” rolnictwa, przyjaznego dla człowieka i dla środowiska.

Tak więc faktycznie cele EZŁ i ten element programu PiS-u z 2019 roku wydają się zbieżne. Ale jednocześnie nie można zapominać, że w Europejskim Zielonym Ładzie rolnictwo to tylko element większej układanki, za którą odpowiadał Holender i socjaldemokrata Frans Timmermans, wiceprzewodniczący wykonawczy Komisji Europejskiej ds. Europejskiego Zielonego Ładu, a nie komisarz Wojciechowski. Proekologiczny program Komisji Europejskiej na lata 2019-2024 był ukłonem w stronę Partii Europejskich Socjalistów, której poparcia w Parlamencie Europejskim potrzebowała przewodnicząca Komisji Ursula von der Leyen.

Europejski Zielony Ład jest też silnie zakotwiczony w wizji zeroemisyjnej Unii Europejskiej w 2050 roku, przez co zawarte w dokumencie rozważania nabierają bardziej operacyjnego charakteru.

A w programie PiS-u rok 2050 pojawia się tylko raz: Premier Mateusz Morawiecki zablokował w 2019 roku porozumienie unijne w sprawie osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku. Po pierwsze, nie jest to zgodne z prawdą, bo konkluzje szczytu Rady Europejskiej 12 grudnia 2019 roku mówią: Rada Europejska zatwierdza cel polegający na osiągnięciu przez UE neutralności klimatycznej do 2050 r. Ale ponieważ Polska zastrzegła, że nie może zrealizować tego celu, Rada Europejska postanowiła powrócić do tej kwestii później, zlecając jednocześnie Radzie UE podjęcie dalszych prac. Po drugie, widać, że program PiS-u był poprawiany w części poświęconej skuteczności PiS-u w obronie polskich interesów w Unii Europejskiej – opublikowano go na stronie pod datą 14 września 2019 roku, a szczyt odbył się 12 grudnia.

Poza tym w programie PiS-u o zeroemisyjności czytamy tylko w kontekście zeroemisyjnej elektrowni atomowej, która powinna powstać w Polsce. Gwoli ścisłości należy jednak dodać, że w dokumencie tym kilkukrotnie jest mowa o ograniczaniu emisji.

Autorem koncepcji Europejskiego Zielonego Ładu miał być w 2007 roku amerykański dziennikarz Thomas Friedman. Pomysł ten miały następnie przejąć europejskie organizacje pozarządowe. W 2009 roku Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP) opublikował natomiast raport wzywający do globalnego Zielonego Nowego Ładu.

5. Po co Unii Europejskiej Zielony Ład, skoro Chiny emitują na potęgę?

Krytycy EZŁ często podnoszą, że Europa niepotrzebnie stara się ograniczyć swoje emisje gazów cieplarnianych, skoro w innych częściach globu takie wysiłki nie są podejmowane, skoro inni emitują więcej od nas. Koronnym przykładem mają być Chiny. Jednak i tutaj sytuacja zaczyna się zmieniać.

Według EDGAR (bazy danych emisji gazów cieplarnianych) w 2023 roku UE była 4. największym emitentem gazów cieplarnianych na świecie po Chinach, USA i Indiach (na marginesie można dodać, ze według tych danych Polska jest 4. co do wielkości emitentem w UE po Niemczech, Francji i Włoszech).

https://www.europarl.europa.eu/resources/library/images/20241202PHT25793/20241202PHT25793_original.png

https://www.europarl.europa.eu/resources/library/images/20241202PHT25792/20241202PHT25792_original.png

Skoro inni tyle emitują, to może Zielony Ład nie jest nam potrzebny? Po pierwsze EZŁ nie ogranicza się do emisji gazów cieplarnianych. Chodzi o większą zrównoważoność – o lepszą jakość życia, dbanie o zasoby naturalne, surowce (gospodarka o obiegu zamkniętym), o zdrowie ludzi.

Po drugie UE chce być liderem zmian. Ambitnych celów Zielonego Ładu w zakresie ochrony środowiska Europa nie będzie w stanie osiągnąć samodzielnie. Przyczyny zmiany klimatu i utraty różnorodności biologicznej mają charakter globalny i transgraniczny. UE może wykorzystać swoje wpływy, wiedzę fachową i zasoby finansowe, aby zmobilizować swoich sąsiadów i partnerów do przyłączenia się do działań na rzecz zrównoważonego rozwoju. UE będzie nadal przewodzić międzynarodowym wysiłkom w tej dziedzinie i chce budować sojusze z partnerami mającymi podobne podejście – czytamy w komunikacie o EZŁ.

A teraz wróćmy jeszcze co Chin. Chiny produkują ponad 1/3 światowych emisji CO2, produkując ponad 1/3 światowych towarów.

Eksperci oceniają, że ich cele i działania w zakresie ograniczania emisji są niewystarczające, ale i tu pojawiając się jaskółki zmian – Chiny zadeklarowały zero emisji CO2 netto (a więc nie wszystkich gazów cieplarnianych) do 2060 roku. Obserwując poziom chińskich emisji CO2 eksperci zwracają uwagę, że może mamy do czynienia z ich kulminacyjnym punktem lub może nawet początkiem spadku tych emisji, pomimo rosnącego popytu na energię. Taki przełom Chińczycy planowali do 2030 roku, więc jeśli trend się potwierdzi, przełamanie nastąpi znacznie przed terminem.

2016-2024 Mix zużycia energii pierwotnej (po lewej)

2016-2024 Roczny odsetek wzrostu PKB, intensywności zużycia energii i intensywności emisji CO2 (po prawej).
https://www.cet.energy/2025/03/13/summary-of-chinas-energy-and-power-sector-statistics-in-2024/

Obecnie Chiny z jednej strony zwiększają wykorzystanie paliw kopalnianych (węgiel, gaz), z drugiej strony szybciej niż zaplanowały rozwijają moc instalacji opartych na energiach odnawialnych. W rezultacie w 2024 roku 35% energii w Chinach pochodziło z odnawialnych źródeł energii, a kiedy doliczy się energię atomową, mamy aż 39,6%. Tymczasem w tym samym roku w Polsce z odnawialnych źródeł energii uzyskaliśmy 29,6% energii elektrycznej (a atomowej, jak wiadomo, nie posiadamy).

W 2024 roku Chiny były światowym liderem inwestycji w transformację energetyczną (39%). W ubiegłym roku czyste technologie energetyczne (zwłaszcza samochody elektryczne, baterie i energia słoneczna) stanowiły ponad 10% chińskiego PKB. Chiny dostarczają 80% paneli słonecznych, 60% turbin wiatrowych i 75% pojazdów elektrycznych na całym świecie.

Przed tegorocznym COP30 (konferencją klimatyczną) Chiny mają po raz pierwszy przedstawić krajowy plan ograniczenia wszelkich emisji, dotyczący wszystkich sektorów.

Joanna Różycka-Thiriet

Źródła: